เดือนสิงหาคม ครอบครัวผมลูกหลานมาพร้อมหน้า หลานชาย 3 คนมาอยู่ด้วย พ่อแม่จากมิชิแกนมาส่งมาเยี่ยม 3 ครั้ง ลูกชายถือโอกาสลาหยุดมาพบปะ ถ้าถามผมวันนี้ลูกหลานทำให้มีความสุขไหม ครับเคยสังเกตพ่อแม่ รักลูก ดูแลลูก พอมีหลานชีวิตพ่อแม่มีเวลาว่างมาก ลูกๆก็ออกจากบ้าน พอมีหลานรักดูแลหลายคน ห่วงใยมากกว่าลูก เหตุผลลูกๆต่างโตดูแลตัวเองได้ ลูกมากมายถึงจะลำบากบ้าง ทำงานเก็บเงิน เงินขาดมือบ้าง ครับเป็นเรื่องของชีวิตคน แม้แต่ผมหลายคนดูแล้วน่าจะสบาย ไม่เดือดร้อน ก็ไม่จริงนัก เพียงแต่ ผมรู้จักพอใจกับชีวิต มีบ้านหลับนอน มีอาหารกิน และอาหารที่กินสำหรับผม มีผัก มีซุบ เฉพาะมื้อกลางวัน อาหารไม่หรูไม่ต้องใช้เงินมากมาย รู้จักมีชีวิตพอเพียงก็พอแล้ว ลูกหมดห่วง

ครับอยู่พร้อมหน้า ลูกชาย ลูกสาว และคู่ชีวิต มองผม ถึงวันนี้จะดูแข็งแรง ความจำยังใช้ได้ ขับรถ ทำสวน อ่านเขียนหนังสือยังช่วยตัวเองได้ ลูกดูแล้วหมดกังวล ลูกสาวเคยบอกไปอยู่ด้วยกันไหม ชีวิตเราถ้ายังดูแลตัวเองได้ ความอิสระ และความคล่องตัวยังมี ก็อยากอยู่ให้ใจสั่งกายทำก็เพียงพอแล้ว ทุกคนลงความเห็น พ่อ ”ต้อง” ไปออกกำลังกาย แนะว่าถึงพ่อจะทำสวน กวาดใบไม้ ชอบเดินตามช็อปปิ้ง ไม่เพียงพอ ลูกสาวได้ให้เครดิตคาร์ดไว้ใช้พอควร ไปวายเอ็มซีเอกับแม่ ที่นั่นมีคนรุ่นเดียวกับพ่อ เครื่องเล่น และมีคลาสสอนตลอดเวลา อย่างโยคะ แชร์ รุมบ้า และอีกมากมาย เครื่องออกกำลัง สะดวก และดูแลสุขภาพ คนสูงอายุทั้งนั้น

ปกติผมเป็นคนมั่นใจตัวเอง ทำอะไรเริ่มสิ่งใหม่ๆ จะคิดและทำ เหมือนใช้ชีวิตซำเหมาในยุโรป 3 เดือน ปี 1973 ผมอดคุยซ้ำไม่ได้ เป็นความภูมิใจ ระหว่างเรียนออริกอน สอบเสร็จก็นั่งรถเกรฮาว อยู่โรงแรมถูก ท่องเที่ยวเดิน นั่งรถเมล์ แต่สิ่งที่ไม่เคยลอง คือ “ฮิตไฮ้” (Hitchhike) อาศัยการเดินทางฟรีจากคนอื่นไปเรื่อยๆ

แต่รายกานี้ พอต้นเดือนกันยา ทุกคนกลับบ้าน ลูกหลานควักกระเป๋า 52 เหรียญ สมัครเป็นสมาชิก วายเอ็มซีเอ แม่บ้านบอกว่า เวลาให้คาร์ดพอต้นเดือนเขาจะคิดเงินจากคาร์ดเลย สะดวก สบาย เขาจะให้คาร์ด มีรูปเวลาเข้าคาร์ด ก็ใช้คาร์ดเช็คกับเครื่อง

แม่บ้านใช้สถานที่นี้ออกกำลังมาเกิน 10 ปี ราคาเริ่ม 30 กว่านิดหน่อย พอวันนี้ราคาขยับสูงขึ้น ครับมันคือความ “สมดุล” ของระบบสังคม ปีนี้ค่าจ้างจ่ายแรงงาน จะเริ่มขยับ ต้นปีหน้า 15 เหรียญ ซานฟรานซิสโกจะจ่าย 15 เหรียญเกือบทั้งนั้น ครับเป็นคุณความดีของธุรกิจ จะจ่ายก่อนกำหนด ครับเมื่อลูกจ้างได้รับการดูแล ลูกจ้างก็ต้องปฏิบัติตอบ

การจ่ายเงินใต้โต๊ะ ราคาต่ำกว่าตลาด เป็นความสมยอมของคนทำงานกับเจ้าของ แต่เดี๋ยวนี้เจ้าหน้าที่รัฐเข้มงวด มีการฟ้องร้องข้อหาทำผิดกฎหมายย่อมถูกปรับ ถ้ากฎหมายเมืองไทย ทนายจะเน้น ทั้งปรับทั้งจำ หมายถึงถูกติดคุกและจ่ายเงินด้วย นัยว่าให้ระมัดระวังหนทางเอง อกุศล การจ่ายใต้โต๊ะเหตุผลอายอยู่ไม่ถูกต้อง หรืออยู่ถูกต้องก็เสียผลประโยชน์อย่างอื่น

ชีวิตผมชอบวิชากฎหมาย แต่แปลกน่าจะเรียนกฎหมายธรรมศาสตร์ เพราะผมเป็นรุ่น 2502 ไม่ต้องสอบเข้า ถ้าชอบอะไรเชิญเถอะ เข้าได้แล้วขอให้ขยันอ่าน นั่งพิจารณา คงเหมือนรามคำแหงตอนนี้ ไม่ต้องสอบเข้า

สำหรับผมการสอบเข้า หรือไม่สอบสุดท้ายชีวิต ถ้าพูดถึงคุณสมบัติของคน จะแตกต่างตอนจบน่าจะมี เพราะการสอบคัดเด็กเรียนดีหลายสถาบันต้องมีเงินที่เรียกกระเป๋าพ่อแม่ ถ้าพ่อแม่มีเงินเยอะแยะ เป็นเจ้าของธุรกิจ ลูกๆ จะเรียนรู้การทำมาหากิน และสำคัญบ่อยพ่อแม่จะกระตุ้นลูกให้มองเห็นโอกาสสร้างชีวิตเพื่องาน พอจบทำงานขยันอดทน มองงานคือ “ความท้าทาย” คิดค้นหาโอกาสพัฒนางาน สุดท้ายชีวิตที่พัฒนาความขยันหมั่นเพียร เจริญก้าวหน้าเพราะมีความรับผิดชอบเหมือนคำพูดของท่านอาจารย์พุทธทาส แห่งสวนโมก ทำงานให้รู้สึกสนุก ท้าทาย ไม่เหนื่อย ไม่คิดเอาเปรียบแรงงาน

ยิ่งมีเงิน โอกาสของลูกก็ได้รับการศึกษาที่ดี อย่างเมืองไทยโรงเรียนมัธยมที่ดี คงหมายถึงเด็กจบ ม.6 ถ้าสมัยรุ่นผมเรียก ม.8 เด็กโรงเรียนท็อปจะเรียนเก่ง กิริยามารยาทไม่น่าริจะชอบชกต่อย หนีโรงเรียน จบแล้วที่หมายวิชาชีพที่ตนรัก สอบเข้ามหาวิทยาลัยติด

ชีวิตผมมีความตื่นเต้นการสอบเข้าหลายครั้งตอนจบ ป.4 มาต่อกรุงเทพฯ สอบเข้าเรียนมัธยมวัดราชบพิธ จบสอบชิงทุนกระทรวงศึกษาเรียนครู

ชีวิตที่ผมบอกว่าชอบกฎหมาย ทุกวันมีเวลาจะดูเกี่ยวกับศาล น้องชายผมสองคนจบกฎหมาย

ผมลงทุน 52 เหรียญ การลงทุนเหมือนไปบ่อน เล่นหุ้นฝากเงินธนาคาร ก็หวังเพิ่มเงิน คือได้ดอกเบี้ย ผมรู้จักคนหนึ่งอยู่ฟรีมอนต์ ความรู้ปริญญาโท เคยทำสวนส้มทางซานดิเอโก้ ตอนหลังพอมีครอบครัว ขายสวน ชีวิตหมกมุ่นกับการเล่นสต๊อก อยู่บ้าน ร้อนเปิดแอร์ จิบไวน์เย็น ครับปัจจุบัน ถือว่า สำเร็จ ปราบสต๊อกได้ คำว่า สำเร็จเป็นคำโจ๊ก ผมหมายถึง ยิ่งเป็นคนมีปัญญา ศึกษา ครับปัจจุบันชีวิตเริ่มพักผ่อน เขาเป็นคนรอบคอบ รู้จักใช้เงิน เงินเยอะซื้อบ้านให้เช่า ครับผมคนที่เก่งก็สามารถที่จะชนะใจ และรับเงินทอง ส่วนตัวผมอยากให้เพื่อนคนนี้แนะและสอนคนอื่น

หลังจากผมลงทุน 52 เหรียญ ก็ไปเสนอหน้าออกกำลังทุกวัน จะเข้าคลาสมีเพื่อนเล่นมีคนสอนบ้าง และเล่นด้วยตัวเองทุกวัน ระบบร่างกายผมมีส่วนเสีย คือเดินเฉตลอด ความสมดุลไม่ดี เคยไปเข้าคลาสของไกรเซอร์ แต่พอไม่ไป ความเกียจคร้านชนะตัวตนเสมอ แต่สาบานงวดนี้อาจจะเป็นแหล่งกระตุ้น ความถูกต้องของชีวิตช่วงสุดท้าย คงไม่นานคงจากโลกนี้ไป ผมอดคิด ความคิดจะพัฒนาสุขภาพกายเมื่อตายแล้วไปเกิด การดูแลตัวเองเป็นกุศล จะเรียกว่าสร้างบุญก็เป็นความถูกต้อง เพราะความดีทุกสิ่งที่เรากระทำเรียกภาษาของพุทธองค์ว่า “กรรม” เมื่อตายทุกอย่างในร่างกายตาย สมอง(ปรีชาญาณ) ที่เราฟุ้งว่าฉลาดเก่ง เรียนรู้จากคนอื่นคิด รวบรวมมาสอน ย่อมหมดการทำงาน ตัวตนหมดความเคลื่อนไหวยกเว้นจิต หน้าที่ของจิต เกิด ตั้งอยู่ และดับไป จิตดับ จะเกิดจิตใหม่ จิตอันนี้จะหอบเอาพฤติกรรม เวทนา สัญญา สังขาร และวิญญาณ ความดีและทำไม่ดีไปด้วย จะไปส่งต่อให้กับปฏิสนธิจิตคนใหม่ ร่างกายไม่สัมพันธ์ ถ้าจะถือเป็นญาติก็เกิดจากคุณสมบัติ ที่เราสร้างไว้ก่อนตาย ไปสู่ที่ใหม่ตามคุณสมบัติ

เหลือเชื่อ เคยสังเกตไหมเราเจอผู้หญิงบางคน หรือหญิงเจอชาย รู้สึกชอบพอ ผูกพัน ทางหลังของพันธุกรรมว่าเรารับมาจากอดีตชาติ เคยรู้จัก เคยหลงใหล เคยฝัน เหมือนละครไทย

ผมเห็นจะต้องจบเรื่องราว เพราะเพียงเปิดประตูห้อง มีคนขนเก้าอี้ เป็นวงกลม ต่างช่วยกัน ครับถึงเวลาออกกำลังที่เรียวกว่า Gentle Yoga และนั่งเก้าอี้ ยืดแขนขา ลุกจับเก้าอี้ เปลี่ยนอิริยาบถ เชิญเถอะครับเขาสรุปเป็นวิทยาศาสตร์ คือ เห็นผลว่าการออกกำลัง จิตจะสดใส